David Cronenberg (e II)

En colaboración coa Semana de Cine Fantástico y de Terror de San Sebastián e IVAC-La Filmoteca.

O cineasta canadense David Cronenberg artella o seu discurso, unha elocuente relectura sobre o mundo dos sentidos, desde compoñentes marcadamente posmodernos, que deixan aflorar unha fusión de tecnoloxía e organismos vivos –coa que nos achegamos á definición do célebre concepto de “Nova Carne” ou “carne incontrolable”-, amosan o dominio social de ficcións varias e xogan sempre polas marxes da revolución tecnolóxica e científica despregada achegando unha dimensión filosófica. Seres que oscilan desde a marxinalidade ao carácter visionario, unha asumida substitución do simbolismo sociopolítico cartesiano polo psicosomático e a imaxinería derivada, conforman un cine fatalista que transita polos aspectos turbios da existencia introducíndose nas fisuras e sucesivas rupturas do cotián. Confrontado á idea reducionista do cine fantástico como evasión, Cronenberg pasa de entomólogo compulsivo, rabioso e acelerado (películas nas que o corpo incide nas mutacións mentais) a creador cada vez máis arriscado e persoal (a mente determina e parcela a realidade), de posta en escena progresivamente minimalista e percepción única, capaz de plasmar e localizar abismos, pulsións ou elexías do horror de complicada indagación. As súas películas aparecen como unha sorte de carismático e subversivo cine-guerrilla concretado en relatos sen sosego, de aparente e virtual -sobre todo nos seus inicios- adscrición ou textura xenérica, onde a fascinación e o simultáneo desprezo pola carne, os virus e a catarse nerviosa, o terror corporal, o simulacro, a escisión mente/corpo ou conciencia/carne e algúns elementos inquietantes do noso comportamento e da propia existencia, adquiren consistencia. Como indica Donna Haraway, “a ideoloxía determinista biolóxica é só unha posición aberta na cultura científica para defender os significados da animalidade humana”.
Cronenberg (Ontario, 1943), atípico estudante de Ciencias e Literatura Inglesa, escritor precoz, comeza a súa disección do amplo espectro de enfermidades sociais con varios traballos pouco divulgados: as curtas en 16mm Transfer (1966), relación entre un paciente e o seu psiquiatra en clave surrealista, e From the drain (1967), a agresión dunha planta a uns individuos que falan da evolución biolóxica. Axiña se suman as longametraxes Stereo (1969) e Crimes of the future (1970), anticipación de carácter futurista de constantes vindeiras: experimentos, comunicación telepática, “perversidade polimorfa”, dermatoloxía, enfermidades venéreas, creación e fecundación de novos órganos e seres. Herdeiro dos gabinetes de monstros do século XVII, nestes primeiros tempos a “Nova Carne” atopa mutacións ou transformacións que nos remiten a temores máis primarios, próximos ao terreo do gore, mesturando con singular desenvoltura violencia, humor salvaxe, investigación clínica, euxenesia, mundos corporativos e organizacións científico-filibusteiras, personaxes paranoicos, megalómanos e teorías conspiratorias, pragas, accidentes e enfermidades, unha nada soterrada ameaza feminina e destrución e sexo por todas as partes. Unhas constantes que se repartirán progresivamente con maior tino e sutileza en torno a esa noción da corrupción de sentimentos e corpos. A mostra vírica somática (a epidemia de parasitos de transmisión sexual en Vinieron de dentro de…, 1975, ou a axila fálica de Rabia, 1977), a converxencia hostil carne/neurose e os crimes do subconsciente en Cromosoma 3 (1979), os mutantes telepáticos de Scanners (1981) evolucionan cara á operación Control da organización Spectacular Optical, o “sinal televisivo mutaxénico” e a videoadicción en Videodrome (1982), a telepatía e as batallas da conciencia de La zona muerta (1983), a metamorfose da carne (o corpo desmolecularizado e teletransportado de La mosca, 1986), a dramática e enfermiza relación dos cismas mente/corpo (Inseparables, 1988; M. Butterfly, 1993), apuntalada polo sexo e a morte como partes integrantes dunha nova orde natural fóra de toda normativa (Crash, 1996) ou un pasado ruín e decisivo que determina a psique (Spider, 2002) e a complexidade do homo ludens actual envolto en banais ou substanciais -cada quen debe definirse- exploracións nos límites da tecnoloxía e a bioloxía (EXistenZ, 1999). Cronenberg introdúcese nunha meditada apertura a temas, ao tempo formulados por estimables e ousados pensadores, que inclúen reflexións cruciais sobre os corpos posmodernos, a biopolítica, a enxeñería humana, a sociobioloxía e os vínculos ou desafectos natureza- experiencia- ciencia.
Na concepción de cyborg desde a perspectiva de Haraway, “un organismo cibernético, un híbrido de máquina e organismo, unha criatura de realidade social e tamén de ficción”, constrúese parte da esencia do seu paradigma de construción narrativa. Ligada aos modos do fantástico e á ciencia-ficción contemporánea -quizais xa os únicos xéneros de experimentación posibles, narración, lirismo cósmico, manual de historia sociopolítica hipotética e ensaio múltiple a un tempo-, inmíscese nunha preclara navegación pola galaxia posmoderna: identidades e suxeitos cuestionados, anulación de significados, transgresión da construción social e a orde ética, fracturas e flexibles fragmentacións, certa sensibilidade clínica de raíz paradoxal, metamorfoses e emparellamentos, insatisfacción do desexo, quebra dos niveis ficcionais, unha arte máis que revisionista: non só furga nas feridas, búscaas, analízaas e experiméntaas. Un cinema de coñecemento e autoindagación no subconsciente que certifican estas coñecidas verbas: “Un artista non é un cidadán que pertenza á sociedade. Un artista está destinado a explorar cada aspecto da experiencia humana, os recantos máis escuros […]. Non te podes preocupar polo que a sociedade considera boa ou mala conduta, boa ou mala exploración. Por iso, en canto un se converte en artista deixa de ser cidadán. Non ten a mesma responsabilidade social”.

Agradecementos: David Cronenberg, Nick Varley, Park Circus Film (Escocia), Marie-Alice Couret, Christal Films Distribution (Canadá), Wolfgang Bihlmeir, Werstattkino (Alemaña), Meaghan Brander, Toronto International Film Festival (Canadá), Melanie Tebb, Warner (Inglaterra), Toronto Antena Ltd. (Canadá), François Bellemare, Brigitte Hubmann, Telefilm Canada (Canadá), Stéphanie Côté, Cinémathèque Québécoise (Canadá), Modern Entertainment Ltd. California (Estados Unidos), Julen Navarro, Carlotta Films (Francia), Yolanda de Goede, Indies Entertainment (Holanda), Filmoteca Española.