Raúl Veiga: variacións sobre amor e identidade

Por que, en tantos anos, apenas conseguín realizar estes filmes? Porque unha das primeiras cousas que aprendín na miña odisea polas procelosas augas de Cinema é que se torna indispensábel manter o control da produción se quixermos que o diñeiro alimente exclusivamente o filme e non os intereses adxacentes do costume. Con certeza, producir un filme é aínda máis difícil do que escribilo ou realizalo, porque, afinal, isto só depende dunha persoa e dun equipo, respectivamente.

Oxalá puidese dicir, con Camões, “erros meus, má fortuna, amor ardente/ em minha perdição se conjuraram”, mas non sei que outro camiño podería ter seguido para conseguir que guións como Pacto de cabaleiros ou O señor dos filmes chegasen a produción (ou eu ter realizado Contou Rosalía). Apaño entón a deixa do verso camoniano para conectar co título do ciclo que a Filmoteca quixo construír, porque se algún nexo existir entre os filmes que van ser proxectados é o máis delgado e resistente fío que une os seres humanos, o dos afectos, foren ou non unidos ao desexo, mais sempre á comunicación e á vida da nosa identidade individual e colectiva.

Amor, identidade, memoria, tres palabras que tamén son a carta de navegar o meu último filme, agora en posprodución, A avoa e o amor, onde regresa con acuidade outro núcleo crucial de A metade da vida: a preocupación pola forma en que os galegos viven o seu ser e non ser e a sombra nada rosaliana que descende día a día sobre o futuro da lingua galega, alimentada pola pasividade irresponsábel de tantos políticos e cidadáns.

A metade ofrece outra das razóns que xustifican este ciclo: dar ao público destas bandas a oportunidade de ver o filme como nunca foi visto, quere dicir, na forma que só adquiriu vinte e cinco anos despois do seu primeiro nacemento, estreada na Festival de Ourense en plena pandemia e, por tanto, con audiencia necesariamente limitada. Esa foi a primeira longametraxe que realicei (antes tiña escrito Continental e colaborado na filmaxe, bautismo de sangue que se tornou infección incurábel da cal saíu a hemorraxia expresa nos restantes filmes) e, naturalmente, non podía saber o que despois fun aprendendo co exercicio dos anos e os metros rodados.

Foi así que en 2005 introducín nela unhas primeiras mudanzas, mais a evolución da tecnoloxía permitiu que, en 2019, fixese, contando coa axuda do Guillermo (Represa), unha reconstrución máis profunda, de onde saíu a que debía ter sido a montaxe orixinal do filme. Para lle dar forma final tornouse decisiva tamén a intervención do director de fotografía, Juan Carlos Gómez, quen fixo reaparecer matices só antes vistos nas proxeccións do laboratorio. El foi e é a miña luz en todos estes filmes.

A metade tentou facer cinema galego en sentido forte, quere dicir, con filmaxe en lingua galega, produción e elenco galegos, nunha altura en que iso constituía unha ousadía hoxe difícil de concibir. Tamén abriu colaboracións con empresas portuguesas, nunha perspectiva (a do continuo Galiza-Portugal) que tamén está presente en A avoa e o amor. Creo que non me engano ao dicir que o filme continúa vivo, con capacidade de nos interpelar, e lembro con calor os longos ensaios a que me entreguei cos actores, entón case sen experiencia no cinema, a partir dos materiais que para eles escribía, método de traballo que iniciara en Continental. Infelizmente, Ernesto Chao e Marisa Soto xa nos deixaron e quero renderlles a homenaxe debida.

Anos despois conseguín armar Arde amor e aí o deseño de produción do filme tivo que mudar para poder financialo: onde ían estar actores galegos protagonistas e filmaxe en galego acabei por traballar cun elenco que trouxese “valores de produción” para os emisores televisivos e a rodar en castelán. Porén, iso tivo o benéfico efecto de dar inicio á miña parcería co Chete Lera, un actor con quen construín unha complicidade invulgar e que, nun accidente inexplicábel, tamén nos deixou hai, para min, pouco tempo, porque non o esquezo e, por iso, fíxeno volver a vivir como personaxe latente no meu filme en curso.

Arde amor está habitada por unha longa interrogación sobre o amor romántico, as dimensións vitalizadoras e tamén potencialmente destrutivas da paixón, como esta foi entendida na nosa historia cultural, en nova volta de parafuso ao lugar común do mors amor. Non vou enumerar os temas do romanticismo (tamén a ironía romántica) que son conxugados no filme porque, na verdade, podiamos ir até os trobadores, Shakespeare ou Goethe, sen pedantismo ningún.

Coa “morte de amor” dialoga un dos catro casos clínicos dramatizados en O médico certo, moito precisamente o protagonizado por Chete Lera (brillantísimo Ranxel en Arde amor), onde o motivo é virado ao contrario no percurso de Xuvenal, a historia do médico seriamente enfermo que se torna punto de chegada nun filme onde tres internistas (encabezados por Fernando Diz-Lois) reflexionan sobre a natureza do encontro entre o médico e o doente e o seu indispensábel papel en calquera forma de medicina focada na cura do ser humano.

Confésoo: son un obsesivo e este é o único traballo dos realizados por min que non me fai sufrir, porque sempre vexo, sobre todo, as imperfeccións, os detalles que non ficaron como debían ficar (son tan rico en intencións como limitado de diñeiro). Hai en O médico certo unha articulación entre o documentario e a ficción que me parece rara, porque a ficción permite concluír o filme en clímax e así cerrar con perfección a procura da clásica harmonía entre o docere e o delectare.

Lembro, dos meus tempos de ferreño amador do jazz, o título dun disco que compilaba a obra de Fletcher Henderson: A study in frustration. Relembrei esa frase moitas veces, porque quería ter feito moitos máis filmes, mais nun “libro de escolaridade” escribín, cando era un rapaciño, que quería ser realizador de cinema e teño conseguido andar parte do camiño que a tal destino apuntaba. Aínda ben.

por Raúl Veiga

Foto de Beni Alonso.