Friedrich Wilhelm Murnau

A iniciativa do C.G. A. I. programando un ciclo sobre a obra cinematográfica de F.W. Murnau, un dos pocos auténticos xenios que nos foi dado ata agora pola Historia do Cine, ten que ser motivo de regocixo para todo interesado na linguaxe das imaxes en movemento, por canto algúns dos seus achados de posta en escea supuxeron, no contexto da evolución do cine mundial, incontestables aportacións no desenvolvemento da estética fílmica.

F.W. Pumple, -que adoptara o seudónimo de Murnau hacia 1910- tiña nado na rexión de Westfalia en 1888. De refinada educación, estudia Arte e Filoloxia en Berlín e Heilderberg entre 1905 e 1910. Na década que se inicia este último ano, toma parte nos cursos de interpretación na escola do gran mestre do teatro alemán Max Reinherdt e frecuenta círculos artísticos relacionados co expresionismo.

Trala Primeira Guerra Mundial, Murnau decídese polo cine e -xunto con outros membros do grupo de Reinhardt- realiza as súas primeiras películas (Satanás, 1919); (Der Knabe in blau, 1919), seguidas de outras para a productora que xa en 1920 se denominará "Decla-Bioscop", dirixida por Erich Pommer. Films, algúns perdidos (a súa filmografía completa consta de vinteún títulos, nove dos cales actualmente non se conservan), que anticipan o seu espléndido Nosferatu. Eine Symphonie des Grauens (1921). Obra mestra do horror -a partir do "Drácula" de Bram Stoker, adaptada sen o permiso dos propietarios dos dereitos-, o film supón un avance con respecto ó modelo "expresionista", aquel nado con Das Kabinett des Doktor Caligari (1919, Robert Wiene), que se caracterizaba por un traballo de composición e montaxe no interior do plano de forte valor metafórico (incluíndo a función desempeñada por decorados e sombras pintadas, deformacións e interpretación "externa" , expresionista, xunto a outros elementos mais complexos). En Nosferatu téndese a unha maior narratividade, sen perder empero a súa capacidade poética e metafórica por medio dunha rica valorización do fóra de campo -buscando suxeri-lo sinistro sen chegar nunca a mostralo- e un intelixente sistema de rimas visuais.

Integrado na gran productora alemana UFA, coa que asina un contrato en exclusiva, Murnau dirixirá algúns films de encargo entre 1922 e 1923 -entre eles Phamton (1922), que se creía estaba perdido- e será en 1924 cando realice a decisiva Der Letze Mann (O último), xustamente considerada unha das cimas da arte cinematográfica de tódolos tempos (e incluída na famosa lista das mellores películas do cine elaborada con motivo da Exposición Universal de Bruselas en 1958). A partir dun maxistral guión de Carl Mayer -un dos guionistas de Caligari- sobre a traxedia persoal dun porteiro de hotel (xenialmente interpretado por Emil Jannings nun papel á súa medida) para quen a súa dignidade ía indefectiblemente unida ó seu suntuoso uniforme (unha mostra, en opinion do historiador Siegfried Krakauer, da predisposición alemana cara ó culto do uniforme e a disciplina, que remataria por conducilos ó nazismo), serviría a Murnau para filmar unha das películas clave na evolución da linguaxe do cine mudo. Considerada tradicionalmente o maximo expoñente do "Kammerspielfilm" - un tipo de cine xurdido das intimistas pezas de teatro de cámara de Reinhardt-, pola movilidade da cámara e a absoluta supresión dos intertitulos (que tanto influirá en Hitchcock, quen se encontraba en Alemania durante a rodaxe do film de Murnau, ao que consideraba un dos seus mestres), o seu papel na Historia do Cine excede ditos logros, exemplificando -e sirva como paradigma o novedoso uso do raccord no movemento- o progresivo xiro alemán cara un cine narrativo que, sen esquecer elementos simbólicos e poéticos, é capaz de integralos no curso "lóxico" do relato.

Similar proceso evolutivo e capacidade de experimentación mostrarán as seguintes películas do realizador; Tartuff (Tartufo, 1925), con guión de Mayer e fotografia de Karl Freund, a partir do clásico de Molière e, sobre todo, Faust (Fausto, 1926), onde Murnau demostra unha grande sensibilidade e unha profunda formación artística á hora de integrar no texto composicións plásticas urdidas de diversas obras pictóricas sen caer no cromo superficial.

O enorme interese espertado nos Estados Unidos polos. últimos films de Murnau -especialmente Der Letze Mann- fai que a Fox o contrate nada máis rematar Faust e no mesmo ano de 1926, o director inicia a que sería a súa primeira película americana e un dos máis grandes films endexamais rodados: Sunrise (Amañecer, 1927). Obra de inusitada beleza sobre o amor e a paixón, outra vez a partir dun guión de Carl Mayer, o film condensa os mellores rasgos do estilo de Murnau -unha maxistral utilización dramática da paisaxe, estilizada iluminación, valor plástico do encuadre- xuntos aos medios técnicos postos á súa disposición, traballando con gran marxe de liberdade.

Non ocurriría o mesmo coas seguintes películas de Murnau en Hollywood (Four devils, 1928 e Our daily bread, 1929 - dialogada en 1930 e titulada City Girl) e o seu progresivo desencanto cara ó sistema americano lévao a asociarse co documentalista Robert Flaherty e viaxar cara ós Mares do Sur para rodar, en enteira liberdade, outro dos seus grandes poemas filmicos: Tabu (1931), financiada por el mesmo co diñeiro ganado na Fox. Ficción-documental sobre un amor imposible no medio da natureza, convertiríase tristemente na súa derradeira obra, xa que Murnau falece, nun accidente de automóbil en California, no mesmo ano 1931. Deixa tras sí un conxunto de imaxes que, máis de medio século despois, continuan sendo algúns dos máximos expoñentes dunha arte que a punto está de cumplir cen anos.

José Luis Castro de Paz