Modelo para armar: Julio Cortázar e o cine (I)

A doazón ao Centro Galego de Artes da Imaxe do legado fotográfico e fílmico do escritor arxentino Julio Cortázar (1914-1984) por parte da súa viúva Aurora Bernárdez permite desenvolver en Galicia todo un conxunto de importantes actividades en torno a esta mítica figura. Con “Outono Cortázar”, e xunto á Exposición e ás Xornadas paralelas que teñen lugar en Santiago de Compostela, o CGAI organiza un ciclo de cine co seu particular universo como punto de referencia, sexan obras inspiradas na súa narrativa ou documentais sobre a súa traxectoria, sen deixar de recordar como cineastas da estima de Godard ou Antonioni van ter en consideración e finalmente materializar contos seus.
Julio Cortázar é autor de excelentes libros de relatos breves como Bestiario (1951) ou Final del juego (1956), adquirindo madurez narrativa cos maxistrais contos de Las armas secretas (1958). Acada sona internacional con obras da relevancia e natureza lúdica de Historias de cronopios y famas (1962), apoteose do absurdo existencial e histórica loa do humor e a subversión como puntais da civilización e, sobre todo, a novela de efluvios vangardistas Rayuela (1963), dotada dun esqueleto complexo, rotundas preocupacións lingüísticas e estruturais e varias criaturas inesquecibles (La Maga, Oliveira, Morelli). O cine, en primeiro lugar arxentino (Antín, Wilenski), comeza a preocuparse polos seus relatos de ton fantástico, xogos coa noción temporal, modelos de narración abertos e insólitas doses de estrañamento. Colabora no seu único guión -mentres Buñuel desiste no intento de traspoñer o relato “Las ménades”-, xunto ao interesante director arxentino Manuel Antín, director de ata tres versións sobre a súa obra, en Circe (1963). Próximo a un surrealismo estimulante, sempre asentado en París, tradutor de Poe e admirador de Jarry, glosado por literatos de valía (Benedetti, Lezama Lima, Vargas Llosa, Fuentes, Yurkievich ou Sarduy), buscador imaxinativo, escribe a prodixiosa miscelánea depredadora de toda solemnidade La vuelta al día en 80 mundos (1967) –auténtico modus vivendi e declaración de principios existencial onde a literatura non é máis sagrada que o jazz e o boxeo-, seguida dunha incitación a reestruturar tanto a realidade como a súa representación e a obra artística que se nos ofrece en 62. Modelo para armar (1968), recuperación dunhas notas inconclusas extraídas dun capítulo (o 62) de Rayuela. Tempos de sensata e necesaria ruptura, nos estertores da modernidade dos anos 60 Antonioni, Godard e Antín dan boa conta de inspirados textos. E Cortázar continúa a súa produción de relatos, mesturando agudos retratos psicolóxicos, mergullos no fantástico cotián e abominable, metanarración e intertextualidade cunha crecente afinidade coa militancia política que o leva a publicar El libro de Manuel (1973), libro clave que o achega aos destinos dos máis desfavorecidos, o distancia dalgúns compañeiros de xeración -entendidos para sempre como... o que acaban por ser, cortesáns progresivamente pasivos e acomodaticios-, ao tempo que xera simpatías e seguidores por todas as partes. Defensor de causas deslixitimadas polos poderes imperiais do capitalismo, sempre á procura de revitalizar as súas publicacións, o seu último libro de relatos data de 1983, Deshoras. Tras a súa morte, non cesan as aproximacións fílmicas ao seu perfil e documentais vibrantes como Cortázar (1994) ou Cortázar: Apuntes para un documental (2002) e Paris-Marseille (2004), conviven con versións dos seus relatos presentadas de modo parcial (La vida secreta de las palabras) ou como agudas variables (Sinfín), como prolongacións simbólicas (Furia), ás veces a modo de artiluxio metalingüístico (Jogo subterráneo), contendo peripecias biográficas (Diario para un cuento) e amosando a súa universalidade, chegando ata Galicia nun dos traballos fundacionais do cinema longo en 35 mm na comunidade (Urxa). A toda esta disparidade, convenlle unha coda: os compoñentes fantásticos e maravillosos impóñense neste conxunto de adaptacións á, como ben lembra o escritor cinematográfico arxentino Javier Porta Fouz, produción cronopio e máis humorística, só captada fugazmente neste corpus de títulos. Unha circunstancia que estimula e renova constantemente as posibilidades de trasladar a súa obra advertindo a un tempo dos riscos de tal desafío.
O CGAI proxectará nos meses de outubro e novembro quince dos títulos máis destacados vinculados á obra e personalidade do literato arxentino.
Agradecementos: Manuel Antín, Fundación Universidad de Cine, INCAA, Cristian Pauls, Tristán Bauer, Eduardo Montes-Bradley, Contrakultura Films, Arturo Balassa, Cinemateca Argentina, Osías Wilenski, Javier Porta Fouz, Rocío Santa Cruz San Claudio, José Juan Cabanas Cao.