Underground U.S.A.: Kenneth Anger, Robert Kramer & Jonas Mekas

Kenneth Anger é unha das figuras máis floridas do underground. Presume de ter sido actor infantil na versión «Soño dunha noite de verán» de Max Reinhardt e mantén desde sempre unha relación fascinación-odio con Hollywood, como se fai evidente no seu mítico libro de super-chismes «Hollywood Babilonia» (a primeira versión, sen expurgar, publicouse en 1960), a súa mentalidade pop lévao a presidir o Betty Boop Fan Club, a colecionar os cómics de Flash Gordon e a levar a banda sonora da, por outro lado blasfema, «Scorpio Rising» con trece temas populares. Pero a súa personalidade, e a súa obra, ten o seu lado escuro: durante unha época foi seguidor do mestre de ciencias ocultas Alistair Crowley (véxase o repertorio de deuses pagáns que desfila por «Inauguration of the Pleasure Dome») e en «Lucifer Rising» o propio Anger interpreta un mago que invoca o espirito do demo. Se engadimos a isto a súa inquietante definición do medio no que traballa («A fotografía é un intento aleivoso de roubar a alma») non estraña que o seu cine fose cualificado de luciferino. Pero Anger, mago ou non, o que busca é establecer unha mitoloxía propia, seguindo os pasos do seu admirado Cocteau. Desde 1966 agrupa a súa obra, que retoca continuamente, no Magick Lantern Cycle, empezando por «Fireworks», unha das películas que deu orixe á expresión «trance film».

Newsreel, un «servicio de noticias radical» que se pretende unha alternativa á intoxicación oficial. Robert Kramer é un dos seus fundadores e traballa na producción colectiva duns 50 documentais de axitación. A súa sona como cineasta débese sen embargo ás súas longametraxes propias, nas que non abandona nin moito menos a súa condición militante pero si a somete a un traballo de reflexión que Ile valeu o rexeitamento dalgúns dos seus compañeiros. Cineasta viaxeiro e cheo de curiosidade humana e política, ofrece esta fermosa definición da súa «forma de mirar» a realidade: «Nunca me gustou diferenciar entre os documentais e as películas de ficción (...) sobre todo porque a relación entre a cámara (e o que hai detrás) e o situado diante do obxectivo -o contracampo- é sempre primordialmente subxectiva ou de ficción». O ciclo ofrece as longametraxes que segundo Kramer forman o «primeiro capítulo» da súa obra, centrada no Novo Mundo o seu pais natal, antes de exiliarse a Paris en 1980. Van desde «The Edge», que trata do efecto que produce nun grupo de amigos o plan de matar o presidente dos Estados Unidos (un presidente moi concreto: Johnson), ata «Milestones», que é unha exploración de alcance máis amplo da cultura de oposición non organizada (a diferencia do chamado Movement o fronte de disenso) que cristalizara ó longo dunha década de resistencia.

Jonas Mekas é o profeta do New American Cinema. A través da súa revista Film Culture e dos seus artigos no influente Village Voice (recompilados no libro «Movie Journal») lanzou a imaxe do grupo e axudou a cohesionalo como tal, prolongando a fase inicial de propaganda coa institución da Film Makers Cooperative e logo dos Anthology Film Archives. O seu ton era mesiánico e naif, falaba do renacemento espiritual que traía consigo un cine que era como a vida: «non queremos filmes ben acabados pero falsos: querémolos torpes e groseiros pero vivos. Non os queremos cor de rosa senón cor de sangue» a obra do Mekas cineasta cumpre estes postulados ampliando a imediatez emocional dos home movies con técnicas de collage e unha peculiar utilización da montaxe, técnica que alcanza especial brillantez en «Notes on the Circus». Seguindo a tradición da corrente poética do underground, busca identificar os efectos de cámara coa conciencia do cineasta. «The Brig» é un acto de espionaxe artistica, unha intrusión de Mekas nunha función do mítico Living Theater. «He Stands in a Desert Counting the seconds of his life» é unha crónica de eventos e personalidades da vangarda neoiorquina. «Reminiscences of a Journey to Lithuania» é un emocionante retorno do cineasta ó seu país natal tras 25 anos de ausencia, unha home movie que dá carta de nobreza artística a este pequeno xénero. E «Happy Birthday to John Lennon», incluída en ciclo a suxerencia do propio Mekas, é quizais o seu xeito de celebrar de forma anticipada os 60 anos que tería cumprido o noso beatle favorito.

por Antonio Weinrichter

En colaboración con: Festival Internacional de Cine de Gijón, Filmoteca de la Generalitat Valenciana.