Tarde de domingo

Basilio Martín Patino proponse na súa práctica final pescudar no vespertino tedio de una señorita de clase media acomodada unha vez que seus pais e mais a criada —que, como a protagonista do filme de Saura, só ten libre a tarde do domingo— abandonan o domicilio, un piso situado na céntrica rúa Barceló —no madrileño barrio de Justicia, onda a rúa Fuencarral—, para se dedicar ás súas respectivas actividades dominicais.

Tarde de domingo parte dun guion, non sen lóxica só aprobado inicialmente con «reservas» por José Luis Sáenz de Heredia a comezos de 1960, que levaba inscrito no título orixinal, Muchacha a la ventana, o decisivo peso na súa estrutura fonda da ollada subxectiva da rapaza sen nome que o protagoniza e das súas reaccións ante o visto. Esta estrutura constituirá en definitiva só un elemento máis da columna textual dun filme de vocación experimental e innovadora que, sen apenas diálogos e renunciando así mesmo a unha posible voice-over narradora e ata á interna mental da protagonista, é capaz de erguer con lixeireza, de modo aparentemente casual e intrascendente, un sombrizo discurso sobre os case imperceptibles e so levemente suxeridas cobizas, temores e angustias existenciais dunha moza que decide non saír esa tarde, ao tempo que tece sutís combinacións audiovisuais que non só dan conta do paso e do peso dese interminable e melancólico tempo morto do domingo en que sempre parecen confluír os terrores da infancia e as angustias da madurez, senón tamén, e sobre todo, buscan dar forma fílmica —empregando con audacia os instrumentos da súa acabada de estrear mais chamativamente ben aprovisionada paleta de cineasta— a certas experiencias mentais da moza; a actitudes, movementos e xestos case inconscientes, detalles aparentemente normais e anódinos, mecanizados mesmo, mais en última instancia fondamente reveladores e modelados en boa medida a partir dunha concepción do mundo, dunha contorna, dunha educación e dunha familia historicamente localizadas e datadas; dun sistema sociopolítico e cultural, conformado por usos, valores, costumes e relacións familiares e sociais solidamente codificados e condicionados pola lousa pesadísima dun catolicismo asfixiante nas súas baleiras formalidades retóricas, visibles e audibles a cada intre na aínda agrisada cotidianeidade pública e privada da España franquista de comezos dos sesenta, en que só desde ben lonxe se albiscaba algún signo de modernidade.

(…) o Madrid de Tarde de domingo non é tanto unha cidade material como un cúmulo de sensacións ou experiencias mentais provocadas por unha serie de estímulos —auditivos, visuais, verbais...— que chegan do exterior —da rúa, do piso de arriba, polo teléfono, pola radio...— e que son, en certa medida, a tradución dun determinado sistema de valores, usos e costumes; ou, mellor, manifestacións diversas desa orde familiar, relixiosa, social e cultural sobre a que se apoia un réxime que deixou de ser autárquico mais que, non sen certo paradoxo, aboca algúns dos seus súbditos a unha sorte de encerro voluntario. Non sabemos se transitorio ou definitivo.
 

Extracto tirado de ‘Madrid filmada, Ciudad en la sombra’, L’Atalante, revista de estudios cinematográficos, num. 36, xullo 2023.