Stefan Zweig: adiós a Europa

Coma se fose un continental Adiós a todo eso, Stefan Zweig: adiós a Europa de Maria Schrader trátase dunha ollada elexíaca ao exilio literario. Zweig, xudeu austríaco que veu o que se aveciñaba cando Hitler ascendeu ao poder, esposou ideais pacifistas que batían cada vez máis contra a realidade; o mundo beneficiouse da súa presenza, mais el loitaba por atopar o seu lugar nel. Schrader e o actor Josef Hader honran ese aliñamento ao tempo que sobrancean momentos de ledicia nos últimos anos de Zweig.

Entre os seguidores máis versados do autor atópase Wes Anderson, quen non agocha o feito de que baseou boa parte de El gran hotel Budapest na vida e na obra de Zweig. Ese filme ten unha ollada igualmente triste a unha Europa a piques de entrar en guerra, aínda que non é tan desesperanzadora – Zweig e a muller quitáronse a vida en 1942, a miles de quilómetros do seu fogar, cun Zweig que escribía: “penso que é mellor concluír a tempo”.

Adiós a Europa está igualmente preocupada polo tempo. Partida en capítulos que teñen lugar ao longo de seis anos dende 1936, a súa estrutura episódica elude a maioría dos detalles biográficos que enredan filmes similares. A súa secuencia de apertura, unha velada en que se celebra a chegada de Zweig a Brasil, ten lugar nun gran comedor revestido de mobles brancos onde destacan os vívidos arranxos florais do centro; a cámara non se move nesta longa secuencia, mais Schrader e o director de fotografía Wolfgang Thaler fannos mover os ollos. Ese contraste de cores é recorrente no filme, unha representación acaída do fondo reservado de Zweig que dá paso á súa nova e atrevida contorna.

“Os seus traballos chegaron aquí moito antes ca vostede”, dille un emisario brasileiro ao aclamado autor, e é certo: Zweig acadou unha reputación internacional que lle deu a benvida a outros países mesmo (e especialmente por iso) cando xa non se lle permitía publicar na súa terra natal. Ve en Brasil unha resposta ao que considera a pregunta máis urxente do momento: como coexistir malia as nosas moitas diferenzas. Sabe Deus que é unha cuestión que aínda debe responderse en Europa.

Isto tráelle ao escritor un ápice de paz e, mesmo así, non pode evitar preocuparse polo que está a acontecer no seu fogar. Mesmo se evita condenar explicitamente os acontecementos en Alemaña – argumenta que facer iso dende o outro lado do mundo, onde non está ao día nin directamente afectado por iso, sería perverso – vemos como o exaspera. Hader soporta este peso quedo, como sabendo que Zweig escribiría sobre isto antes que expresalo verbalmente.

A dirección de Schrader non obstrúe e é áxil, pois considera a súa tarefa dotar dunha tarima cinemática a Zweig e saír dos focos con educación (quizais non sexa sorprendente para unha actriz convertida en directora). Non é que non haxa adobíos no camiño: unha breve escena fainos mirar pola mesma ventá cuberta de neve pola que observa Zweig unha invernal estrada; non acontece moito, mais hai unha excitación queda no efecto das folerpas de neve e nese ver pasar a xente ao seu dende o outro lado da ventá.

Ese efecto está presente ao longo de Adiós a Europa, de forma maxestosa e reservada mais ás veces tamén cunha certa distancia. Schrader observa con paixón o intelecto do seu suxeito, mais temos que ler moito entre liñas para levarnos un sentido do seu mundo emocional interior. Con todo, estamos ante un exemplo raro de biopic, que dá a sensación dunha vida vivida mentres esquiva as tendencias máis sufocantes do xénero. Toda despedida é tamén un saúdo, agás a última.