La fábrica de nada

A produtora portuguesa Terratreme, un singular equipo que traballa como colectivo audiovisual, e cun forte compoñente político en todas as súas producións, logrou a envexable xesta de estrear dúas películas este ano no Festival de Cannes, desde unha posición nada central na industria portuguesa, e cunhas formas de produción lonxe das ideas clásicas de traballo industrial, e moito máis próximas ao pensamento colectivo, ao cine de raíz documental, e á acción artística como ferramenta de intervención no mundo.

[...] é sen dúbida unha das grandes películas da presente edición do Festival de Cannes. Trátase [...] dunha película sobre conflitos laborais, políticos e sociais que a Quincena de Realizadores rexeitou en primeira instancia, mais que tras o resultado da primeira volta das eleccións francesas, terminou convidando á selección, nun xesto que recoñece, non só a capacidade dos festivais de admitir e emendar os seus erros, senón sobre todo a importancia e a necesidade de pelexar e manter un cine, e uns espazos de difusión, capaces de dialogar de maneira directa cos acontecementos políticos. Un xesto que nos gustaría pensar que abre unha espita de esperanza nun lugar como Cannes, que parece vivir ao ditado da única realidade do diñeiro, o negocio e o lucro. En todo caso, a película, A Fábrica de Nada, non é interesante (unicamente) por como pode chegar a dialogar co noso presente máis inmediato, senón porque na súa forma cinematográfica encarna toda unha declaración de como estar no mundo artística e politicamente.

Rodada en 16 mm, nun xesto materialista que busca ancorar as imaxes aos corpos, ao espazo e ao tempo, a película arrinca cun crédito revelador: aínda que no catalogo apareza reflectida como unha película dirixida por Pedro Pinho, o primeiro texto dos créditos afirma: “unha película de João Matos, Leonor Noivo, Luisa Homem, Pedro Pinho e Tiago Hespanha”, é dicir, todos os membros da produtora, que asinan a película como colectivo. Só despois diso leremos: “realizada por Pedro Pinho”. Ese matiz é importante: a película é de todos e cada un deles, aínda que sexa un dos membros quen, neste caso, leve a voz cantante. E é importante ademais nunha película que coloca xustamente en escena un exercicio de resistencia colectiva, poñendo a cámara ao servizo de conceptos que hoxe parecen desterrados do debate público (de forma moi intencionada): a solidariedade, o traballo en grupo e a conciencia de clase. E faino sen un ánimo de nostalxia de movementos revolucionarios pasados, senón tratando de actualizar as preguntas sobre as condicións de traballo, produción e explotación que foi establecendo o capitalismo contemporáneo.

Pouco despois do arranque, cando xa se estableceu o conflito esencial da película, que parte do momento en que os traballadores dunha fábrica descobren por azar que os seus patróns a están baleirando en segredo, levando as ferramentas nun proxecto de desmantelamento progresivo, e deciden permanecer nos seus postos de traballo, latentes, á espera, en defensa do seu futuro, unha voz en off, das moitas que irán puntuando a película, afirma: “a crise presente, permanente e unilateral xa non é unha crise clásica, un momento decisivo, é o contrario, é un final sen fin. Un Apocalipse sustentable. Unha suspensión indefinida, unha prórroga eficaz dun afundimento colectivo. E por todo iso, o estado de excepción permanece”. Ao longo de toda a metraxe, a película irá dialogando con citas sacadas do presente, dos medios, elaborando un retrato case documental dese estado das cousas que converteu a crise na paisaxe común e cotiá, e a degradación das condicións de vida no único dos horizontes posibles.

En diálogo con eses extractos de realidade, están os tempos mortos dos traballadores que agardan, un tempo dilatado que converte a aparente inacción nunha acción cargada de sentido político: a espera, a nada, é a propia acción, unha reivindicación dos seus corpos, das súas vidas, da súa propia existencia, que só cobran sentido en común: fabricar nada, mais fabricalo unidos. A Fábrica de Nada é precisa tamén na súa descrición das estratexias do capital para acabar coa resistencia: converter a posibilidade do triunfo, ou do fracaso, nunha cuestión individual, separando as condicións colectivas do futuro individual, e cargando a responsabilidade nos damnificados, a quen se trata de dividir do grupo, do colectivo, para debilitalos. É xusta, ademais, no retrato dos traballadores, filmados coa proximidade dun primeiro plano que os dignifica e os resalta, e coa enteireza duns planos xerais que os respecta na súa integridade física e moral. E precisa tamén, mais non inxenua, na única posible actitude ante esas estratexias do mal: o colectivo e a alegría. As dúas unidas. “Mundo, fixéchesnos tanto dano, mais amámoste tanto”, di cara ao final un dos protagonistas.