Chronik der Anna Magdalena Bach / Crónica de Ana Magdalena Bach

Chronik der Anna Magdalena Bach / Crónica de Ana Magdalena Bach
(República Federal de Alemaña, Italia, 1967)

Dirección e guión: Danièle Huillet e Jean-Marie Straub. Fotografía: Ugo Piccone. Intérpretes: Gustav Leonhardt, Christiane Lang, Paolo Carlini, Ernst Castelli, Hans-Peter Boye. Dur: 93'.

Primeira longametraxe da parella Huillet – Straub, en que deciden contar unha biografía de Bach sen dramatizaren, a través da narración do diario da súa muller e a obra do compositor interpretada por músicos ataviados ao xeito da época en que viviu o artista alemán. As partituras de Bach utilízanse “como materia estética”, segundo o propio Straub, nun filme que foxe da concepción destas a modo de comentario ou acompañamento.

“(...) Como se sabe, o título procede dunha falsa autobiografía da segunda esposa do músico (Anna Magdalena Wilcke, de solteira) editada anonimamente en lingua inglesa pola musicóloga Esther Meynell en 1925 como se se tratase dun conxunto real de recordos escritos en primeira persoa: era unha visión pasablemente adozada da vida do autor da Matthäeus-Passion baseada en fontes históricas que a autora demostraba coñecer moi ben, fiada con episodios de propia invención dun sentimentalismo vergoñoso (é tristemente célebre a escena en que Anna Magdalena afirma ter sorprendido o seu esposo chorando mentres compuña a aria Ach Golgatha!). A materia base procede dunha vintena de fontes, como a Nekrolog de C. Ph. Emanuel e F. Agricola, a biografía de Forkel, o Memorandum de agosto de 1730 en que Bach se queixa das condicións en que ten que realizar o seu traballo e diversas cartas a algúns dos seus parentes. Deste xeito, o personaxe protagonista xérase a partir dunhas palabras que non son súas (de Anna Magdalena Bach non nos quedou senón unha irrelevante dedicatoria nunha biblia familiar), palabra viva que se manifesta en todo o seu frescor, levidade á que o arcaísmo da linguaxe colabora decisivamente, presenza viva dun pasado palpitante que, como a propia música, se constrúe perante nós a partir dos seus propios restos habitables. Con Gustav Leonhardt como intérprete do propio Bach, rexeitando calquera indicio de parecido físico (ou de naturalismo: no plano final, Bach aparece co mesmo aspecto do comezo, como se o tempo non tivese transcorrido), o filme presenta unha ampla escolma de obras que son executadas na súa integridade en planos, polo xeral, fixos nos que asistimos ao esforzo e á concentración do intérprete sen a menor metáfora visual, sen a máis leve fuga de sentido nin suxestión literaria, sen a menor imaxe externa ao propio traballo que é obxecto do relato e suxeito da enunciación, e que o filme recolle escrupulosamente. Música executada ante a cámara nos propios lugares nos que xurdiu por intérpretes ataviados con roupas e instrumentos coidadosamente reconstruídos, con partituras manuscritas sobre os atrís, pezas completas, sen elipses, con todo o seu espesor e a súa carnalidade significante. A pretensión, obvio é dicilo, non é a dun inxenuo (e enmascarador) verismo, senón, antes ben, a de enfrontar o espectador actual coas condicións de produción da música como obxecto autosuficiente en si propio, mais tamén como obxecto histórico. A música e a palabra erguen a súa realidade ante nós, realidade que non aspira a ser verosímil como tal, senón como reconstrución ata onde a musicoloxía alcanzaba en 1967: por iso resulta sumamente instrutivo contemplar esta fita hoxe, cando o traballo filolóxico (como agora adoita dicirse), que no seu momento constituíu un enfrontamento co modo dominante de execución da música barroca, se converteu no presente nunha xenuína forma dominante, non menos ideolóxica e institucional que aquela fronte á que se alzase nas súas orixes.

Chonik der Anna Magdalena Bach é o único filme realmente musical da historia, o único que fai da música a súa única materia significante, radicalmente enfrontado a calquera posibilidade de operación ideolóxica idealista, esa música que, como tan atinadamente sinalase Stravinski, nin pode nin pretende expresar nada diferente de si mesma (...)”.

Texto por José Luis Tellez
Publicado orixinalmente no pack de DVD Jean-Marie Straub / Danièle Huillet (Intermedio, 2011)