Play-Doc: Mikko Niskanen

Para Mikko Niskanen, Kahdeksan surmanluotia (Ocho disparos mortales) foi a película e o papel dunha vida. Mentres loitaba contra a depresión nun retiro rural, chegoulle a nova dunha traxedia acontecida na vila veciña que sacudiu o país enteiro: Tauno Pasanen, propietario dunha pequena explotación agrícola, disparáralles a catro policías que foran detelo.

«O horrible suceso de Pihtipudas bateu en min coma unha descarga eléctrica e transmitiulle corrente ao meu inerte cerebro. Algunhas preguntas comezaron a demandar resposta. Eu supuña…, non, eu sabía que o tiroteo de Pihtipudas era a conclusión dunha cadea de acontecementos longa e coherente. Percateime de que, de fondo, había todo un campo de problemas, un campo que me resultaba familiar; e tamén me decatei de que aquela era unha tarefa para min. Eu non escollín esa tarefa, ela me escolleu a min».

Kahdeksan surmanluotia converteuse na obra mestra de Niskanen, director finés que comezara como actor durante a era dos estudios, por exemplo en Tuntematon sotilas (El soldado desconocido, 1955), a película finesa de maior éxito da historia. Tras a derruba do sistema de estudios, xurdiu a compañía de radiodifusión pública Yleisradio Oy como produtora clave de fitas caracterizadas polas súas grandes aspiracións. Así, Kahdeksan surmanluotia, a súa produción de maior prestixio, quedou recoñecida decontado como algo máis que unha película: transformouse nun acontecemento nacional.

Antes de Scener ur ett äktenskap (Secretos de un matrimonio), Dekalog (El decálogo) e Berlin Alexanderplatz, Kahdeksan surmanluotia constituíu un dos primeiros exemplos de casos en que un director creaba a súa obra principal para televisión; entre os poucos predecesores de Niskanen contábanse Rossellini, Malle e Pialat (La Maison des bois [La casa del bosque]).

Kahdeksan surmanluotia poñía o dedo na chaga, porque o pano de fondo do tráxico relato viña dado por unha épica transformación que atanguía a todos. En efecto, a de 1960 foi unha década en que se produciu un grande éxodo labrego; a urbanización e a modernización foron rápidas e brutais e a maior parte da poboación trasladouse ás cidades finesas, mentres outro medio millón de persoas dirixiuse a Suecia.

Finlandia quedou dividida por unha fenda rexional que separaba o nordeste pobre do suroeste acomodado e os saberes tradicionais da vida agrícola ficaron desposuídos de valor. Kahdeksan surmanluotia partilla un tema básico con Once Upon a Time in Hollywood (Érase una vez en Hollywood): que acontece cando o mundo, tal e como o coñeciamos, desaparece de socato?

Esa transformación tamén asesta un golpe de repercusións sísmicas ao patriarcado e á masculinidade. As destrezas manuais do agricultor, o leñador, o xinete, o carpinteiro, o cazador e o pescador perden a súa importancia vital; as máquinas toman o relevo nos campos, nos bosques e ata na apertura de gabias; o pai xa non pode manter a familia e pérdeselle o respecto, e el, o amor propio.

Kahdeksan surmanluotia é, así mesmo, unha saga de alcolismo: o alcol como rebelión, como a felicidade maior, e a maldición e a raíz dunha historia de terror que acaba coa destrución dunha familia e un baño de sangue que implica cuatro policías. Mikko Niskanen ofrece unha das mellores interpretacións dun alcólico que se levan feito, comparable ás de James Mason en A Star Is Born (Ha nacido una estrella), Albert Finney en Under the Volcano (Bajo el volcán) e Mads Mikkelsen en Druk (Otra ronda).

Niskanen estudou na escola finesa de arte dramática —a Suomen Teatterikoulu— na década de 1940, traballou na industria cinematográfica dese país nos cincuenta e asistiu ao VGIK moscovita, onde tivo de compañeiros a Tarkovski, Shepitko e Jutsíev. Nos anos sesenta, Niskanen converteuse no director de maior éxito da nova onda finesa, con influencias do neorrealismo, a nouvelle vague, o cine directo e o retrato da clase obreira. Pero eu argüiría que, en Kahdeksan surmanluotia, a maior afinidade obsérvase con Shukshín: a expresión da dor do corazón cando unha tradición ancestral ten que deixar paso á modernidade.

Kahdeksan surmanluotia sempre foi unha película que gozou de grande éxito e recoñecemento, mais só a versión orixinal, de maior extensión, lle fai xustiza; malia  editarse outra de menos metraxe para a pantalla grande, non logra transmitir a súa dinámica e grandiosidade.

O filme rodouse en película dobre de 16 mm (película cinematográfica de imaxe completa con película sonora magnética á parte) e as primeiras transferencias analóxicas e dixitais que se fixeron non conseguiron comunicar a súa forza visual. E isto por que importa? Porque, nunha fita coma esta, a forma é fondo. Niskanen creou unha obra construída tanto sobre a acción coma sobre a duración e, nas pasaxes de duración, a rica cinematografía mostra a plena intensidade do acto de ser.

Grazas á restauración efectuada en 2022 por The Film Foundation, que se levou a cabo a pedimento de Peter von Bagh, xerouse unha nova transferencia a 35 mm da versión longa. Trátase dunha revelación da cinematografía orixinal en toda a súa crueza e sutilidade; tan incisiva, de novo, coma os dentes dun oso.

Antti Alanen