De xasmín e cascallos: cinema desde o Líbano

Unha das cousas que me chamaron a atención cando me mudei a España hai seis anos foi o vagamente coñecido que é o Líbano entre os españois. O Líbano, un país moldeado por séculos de intercambio mediterráneo e internacional, sempre estivo orientado cara ao exterior e receptivo ao mundo. Crecemos rodeados de múltiples linguas, música diversa, unha rica vida cultural e unha apertura ao cinema de todas as partes. Esta disonancia levoume a preguntar: como poden dúas sociedades estar xeograficamente tan preto, e con todo, culturalmente tan distantes? Compartimos o mesmo mar, pero tamén compartimos capas máis profundas de experiencia, influencias lingüísticas semellantes, fíos culturais que se solapan e mesmo historias paralelas marcadas pola guerra civil. Os nosos dous pobos viven co legado inquietante dos desaparecidos forzados e o trauma non resolto das foxas comúns; no Líbano, seguimos descubrindo estes sitios ata o día de hoxe.

Con todo, o cinema sempre posuíu a capacidade única de salvar distancias. A través da pantalla, as nosas realidades sociais e políticas transfórmanse en luz, proxectadas cara a fóra, feitas visibles e, en última instancia, vencelladas. As nosas historias deixan de ser só nosas; pasan a formar parte dunha experiencia colectiva máis ampla. Nese sentido, o cinema constrúe nacións non a través de fronteiras senón a través da empatía, a memoria e a imaxinación.

Este é o espírito detrás de “De Xasmín e Cascallos”, un título que abrangue cincuenta anos de vida libanesa baixo un ceo en constante cambio, e que reúne as dúas forzas que moldearon o Líbano durante as últimas décadas: o pulso da vida con toda a súa tenrura e vitalidade, e as duras interrupcións da guerra, a agresión e a destrución. Este ciclo de cinema libanés non pretende capturar a totalidade da nosa experiencia, pero ofrece unha significativa fiestra á súa complexidade, os seus momentos de beleza, as fracturas deixadas polo conflito e a humanidade que se entrelazan en ambas. Con este programa na Filmoteca de Galicia, espero que o público español poida ter unha sincera visión do Líbano; unha que os convide non só a observar as nosas experiencias, senón tamén a reflexionar e proxectar as súas propias.

O ciclo libanés comezará cun filme que traza a viaxe dun cineasta a través das realidades sociais e políticas que dan forma ao seu traballo, ofrecendo un punto de partida para o resto do programa.

2023 marcou o trixésimo aniversario do repentino e tráxico falecemento de Maroun Baghdadi. Maroun, un cineasta libanés que escribiu e dirixiu durante os anos da guerra civil, contribuíu activamente tanto ao cinema documental como ao de ficción desde 1973 ata a súa morte en 1993. Con motivo deste aniversario, sentinme obrigada a traelo de volta á cidade que máis amaba, á cidade que máis amo: a nosa Beirut. Mentres trazaba o itinerario da miña viaxe, el converteuse no meu guía. A través dos seus filmes, tracei o meu camiño; a través das súas tomas, descubrín os seus lugares e recoñecín os meus propios. Sentei e falei sobre el cos seus amigos, camaradas, colegas e seres queridos. Maroun uniunos, e a través del inevitablemente atopámonos falando de nós –sobre as nosas vidas na nosa cidade. A paisaxe social e política foi emerxendo gradualmente, e a viaxe transformouse nun filme sobre as nosas loitas, os nosos soños, tanto na vida como no cinema.

Despois de MAROUN RETURNS TO BEIRUT, que se estreou en Venecia en 2024, o ciclo afondará na cidade a través dunha selección de filmes que reflicten as vidas e as loitas experimentadas polos cineastas libaneses. Amosará oito longametraxes —catro documentais e catro de ficción—, así como catro curtametraxes, todas producidas entre 1975 e 2020.

O primeiro filme de Maroun Baghdadi, BEIRUT OH BEIRUT, estreouse nos cinemas na véspera da guerra civil libanesa en 1975. Esta longametraxe de ficción será unha das tres películas súas proxectadas no ciclo. Mentres que BEIRUT OH BEIRUT captura a tensión na cidade xusto antes do estalido da guerra, LITTLE WARS (1982), a súa segunda longametraxe de ficción, segue a tres personaxes que navegan pola guerra mesma. En 1978, tres anos despois de que comezase a guerra civil, Israel atacou o Líbano e ocupou o sur do país. Nese momento, Baghdadi foi alí e filmou WE ARE ALL FOR THE FATHERLAND (1978), unha longametraxe documental que retrata a vida cotiá das persoas do sur do Líbano que viven baixo a ocupación israelí. Este documental será o terceiro e último filme de Baghdadi presentado no ciclo.

En 1982, mentres Maroun estaba a traballar en LITTLE WARS, o seu compañeiro cineasta e contemporáneo Borhan Alawiyya filmou a longametraxe de ficción BEIRUT THE ENCOUNTER, onde o estado fragmentado da cidade se reflicte a través de dous personaxes que loitan simplemente por atoparse en Beirut. BEIRUT THE ENCOUNTER é un filme fermoso, singular na súa aproximación cinematográfica aos elementos modestos, sinxelos e esenciais que marcan a nosa humanidade.

"Non vexo que o lugar mellore, estivo así desde a guerra", di un personaxe en THE LAST MAN (2006) de Ghassan Salhab. Na década dos 2000, Beirut vivía un período de posguerra civil, e é neste momento cando Salhab escribiu e dirixiu o seu filme sobre un vampiro en Beirut. Con todo, non é un filme sobre a habitual loita do ben contra o mal do mito do vampiro, senón sobre un home que se converte gradualmente nunha pantasma de si mesmo.

Avanzando no tempo, o ciclo inclúe dous documentais: SLEEPLESS NIGHTS (2012) e ERASED__ASCENT OF THE INVISIBLE (2018). Ambos os filmes abordan a cuestión dos secuestrados e desaparecidos forzados durante a guerra, unha ferida que o pobo libanés aínda non puido curar. Cada filme enfoca o tema de forma diferente; Eliane Raheb constrúe o espazo do seu filme coma unha mesa de investigación, permitindo o enfrontamento entre a vítima e o arrepentido perpetrador, mentres que Ghassan Halwani segue unha imaxe pegada nas paredes de Beirut, unha figura que se asemella ao seu pai desaparecido. Mentres Eliane investiga a historia da nai vítima que aínda busca o seu fillo, Ghassan emprende unha persecución forense urbana pola cidade.

OCTOPUS (2020) de Karim Kassem móvese pola cidade despois da explosión do porto de Beirut de 2020. Unha cidade que resistira tanto durante tanto tempo aparece aquí rota e profundamente triste. O espazo visual do filme revela a Beirut parada na incredulidade, insegura de se chorar e seguir adiante ou simplemente renderse.

O ciclo concluirá cunha noite de catro curtametraxes, todas producidas entre 2015 e 2017. A través de WAVES 1998 (2015) de Ely Dagher, SUBMARINE (2016) de Mounia Akl, LAST DAYS OF THE MAN OF TOMORROW (2017) de Fadi Baki, e a miña TSHWEESH (2017), o público experimentará a cidade a través de catro cineastas. Xuntos, estes filmes forman un mosaico que ofrece unha sensación do que Beirut significa para os seus cineastas e para os seus residentes.

Por Feyrouz Serhal.