Un viaje por Galicia

En 1929 a actividade cinematográfica en Galicia era mínima. Tan só en Vigo a empresa Galicia Cinegráfica de José Gil producía, desde 1910, documentais e reportaxes sobre a vida industrial e social do país galego.

Cando se iniciaron as actividades preparatorias da presencia galega na Exposición Iberoamericana de Sevilla de 1929, o responsable do pavillón de Galicia, o pintor Lloréns, considerou oportuna a realización dunha película documental "que recogiera las rías, los monumentos y los paisajes de Galicia para dar al turismo una visión rápida de la tierra gallega". O documental sería producido polas catro Deputacións, aprobándose esta iniciativa na sesión do 14 de xuño de 1929 da Deputación da Coruña.

(...) Luis R. Alonso comenza a rodar durante os meses de xullo e agosto, filmando coa súa cámara os monumentos e paisaxes mais representativos de Galicia.

A primeiros de decembro proxéctase en Madrid, ante un grupo de amigos e promotores da iniciativa, o material en estado bruto, sen rótulos nin axustes. Unha semana despois, morre repentinamente Luis R. Alonso. A película sería montada cáseque dous anos despois por "un grupo de escritores e artistas", sendo estreada en febreiro de 1932 en Pontevedra e Vigo.

O rotundo éxito das películas sonoras, o nulo valor cara a distribución comercial e a lonxitude fatigosa da cinta, serán factores decisivos para que Un viaje por Galicia, agás proxeccións esporádicas, durmise apaciblemente nos vellos sótanos da distribuidora CEA. En 1983 a cinta pasou a engrosar os fondos da Filmoteca Española, iniciándose o proceso de restauración que culminará coa súa restrea pública en 1991.

De non falecer tan repentinamente o seu director, Un viaje por Galicia tería outra estructura. A idea orixinal configuraba a película en tres partes diferenciadas: as rías, os monumentos e a paisaxe. Pero a metraxe final (Alonso, que cobraba por metro, rodou máis de tres mil) e a complexidade da montaxe, desanimaron ós montadores, que se limitaron a xustapoñer as imaxes seguindo unha orde de viaxe: éntrase por Piedrafita e sáese por Valdeorras.

As imaxes de Un viaje por Galicia non teñen mirada propia, de autoría, non seguen os estilos imperantes daquela en Europa: Flaherty, Grierson e os documentalistas soviéticos e alemanes.

Son imaxes convencionais e turísticas, propias dun traballo de encargo, no que se trataba de amosar "vistas de propaganda de la región" e non de elaborar un discurso visual da xeografía galega. Como se di nun comentario aparecido en La Voz de Galicia en 1929: "Hay demasiada arquitectura y demasiado paisaje. Hay que cortar".

A pesares de todo, Un viaje por Galicia é a única longametraxe documental da Galicia da preguerra. Hoxe en día o seu valor testemuñal e histórico é indubidable. A contemplación das arquitecturas desaparecidas, as mutacións na morfoloxía urbana, os contrastes entre o medio rural e a burguesía que paseaba polos balnearios, supoñen unha auténtica viaxe ó pasado dunha Galicia en grande medida xa desaparecida.

O proceso de restauración

O material filmico de Un viaje por Galicia, localizado pola Filmoteca Española e depositado nos seus arquivos, consta dunha ducia de rollos: dez co negativo orixinal, un con descartes de traballo do mesmo negativo e outro co contratipo da cabeceira e rótulos. A metraxe total, incluíndo descartes, é de 3,246 metros.

Dado que o soporte da película, tal como corresponde a toda a producción do periodo mudo, é de nitrato de celulosa, un material cun elevado poder de combustión, procedeuse á tiraxe dunha copia de seguridade en soporte de acetato como punto de partida do proceso de restauración e copia final; salvando así o negativo de nitrato de calqueira continencia.

O nitrato presentaba un estado de conservación correcto, con poco raiado, certa contracción e cos empalmes deformados pola contracción. Así mesmo as perforacións estaban forzadas, o que supuxo un grave problema engadido ó colocar a película na copiadora. Despois dunha montaxe provisional, o nitrato lavouse en máquina húmeda para a súa rehidratación e obtívose un lavender para tiraxe en laboratorio dun contratipo para a montaxe definitiva e copia de exibición.

Como os planos do negativo orixinal estaban en completo desorde, estableceuse para a súa ordenación o criterio que directamente marcaban os rótulos, criterio de ruta e con división provincial, que coincide co obxectivo da película: unha viaxe por Galicia.

A pesar de todo non foi posible incluir catro planos dos 364 totais ó faltar o rótulo que situara a imaxe e non atopar nas fontes documentais consultadas a información necesaria para a súa localización definitiva na cinta.