Gregory La Cava

(...) Abonda un rápido repaso á acidentada traxectoria de Gregory La Cava para decatarse de que a súa biografia rivaliza en bandazos e voltas da fortuna coa de moitos protagonistas das súas películas, unha e outra vez xoguetes dun destino socarrón que non para de columpialos entre a estreitez e o luxo, entre o éxito e o fracaso, entre a fama e a marxinación, entre a esperanza e o desencanto, entre a sobriedade e a embriaguez, entre os mundos privados e a realidade, entre a cordura e o delirio, entre a comedia e o drama. La Cava, nacido en 1892, tivo ocasión de presenciar cómo un país enteiro era víctima deses mesmos vaivéns durante a Depresión, un periodo que deixou fondas e abondosas cicatrices no seu cine, pero o profundo conecemento dos estragos da ilusión que revelan as súas películas podería remontarse a décadas atrás, ás datas en que o seu pai percorría o seu particular primose path: único emigrante italiano de Towanda, unha pequena cidade madereira de Pennsylvania cunha poboación maioritariamente irlandesa, o músico e lingüista Pascal La Cava foi descrito polo autor da versión animada de Bringing Up Father como «un cabaleiro chapado á antiga» que, coincidindo cos primeiros balbuceos do século, se fartou de facer zapatos, abandonou á súa esposa e ós seus catro fillos e foi buscar ouro a Alaska, de onde regresou ó cabo de varios anos, arruinado e probablemente enfermo, xa que faleceu pouco despois.

Postos a poñerlle un epitafio, se cadra La Cava elexiría a frase de Menandro que encabeza Primose Path (1940): «Non vivimos como queremos, senón como podemos». ¿Acaso hai ecos deste frustrado buscador de tesouros no vello cabeza de chorlito, propietario da mina de ouro «A derradeira esperanza» e difunto esposo de Cactus Kate Palmer (Queenie Vassar) en Lady in a Jam (1942), ou en algúns dos pais de familia dificilmente esquecibles que aparecen noutras películas de La Cava, e que fan do fracaso unha fonte de lucidez, personaxes como o de Joe Austin (Hugh Herbert) en Laugh and Get Rich (1931) ou o de Homer (Miles Mander) en Primose Path? Non o sabemos, pero se cadra a auimera do ouro de Pascal sexa o xerme máis remoto do que Miguel Marías describiu con acerto como a cara amarga de Gregory La Cava. En calquera caso, o director parece ter no seu pai unha proba contundente e precoz do reverso tenebroso do soño americano que con tanta insistencia reflectiu na pantalla. E tampouco convén pasar por alto o feito de que Pascal fose músico, dada a importancia da banda sonora nas películas do seu fillo, a reiteración con que nestas xogan un destacado papel narrativo as melodias, ou o extraordinario sentido do ritmo de que fan gala.

De Towanda a Rochester e de Rochester a Nova York. Cada cambio de residencia deparáralle unha historia de amor doloroso non consumada, un unfinished business. En Rochester, o boxeo, que ten abandonar moi axiña por unha lesión que na man dereita. En Nova York, a pintura, a súa segunda gran paixón, á que renuncia para manter a súa familia, converténdose en caricaturista e autor de historietas, e máis tarde en autor de películas de debuxos animados. O concluír a década dos dez, revolucionou o cine de animación e gaña un soldo de conto de fadas. «Todos [os meus soños] esvaeceron, arrastrados polo vento. Non deixes nunca de sonar, Ellie May. Cando desaparecen os soños, non queda nada. Se deixas que se escapen, terás que inventarte outros, e entón xa non é o mesmo». ¿Fala La Cava por boca de Homer (Miles Mander) en Primose Path cando trata de xustificar ante a súa filla a súa adicción ó alcohol? «Queriamos fama e diñeiro! Deixamos o gueto e vimos a Park Avenue. ¡Tivemos éxito! Ben... ¡aquí estou! iO gran Dr. Klauber! Mirádeme. ¿Quen son eu? ¡Un home que vendeu os seus ideais! Arredeime da miña primeira vocación... Acaban de levar algo de min, non só a papá, algo meu, io meu talento! ¡Xa non son nada!» ¿Fala La Cava por boca de Felix Klauber (Ricardo Cortez) cando este se derruba tras ser incapaz de salvar ó seu pai no quirófano en Symphony of Six Million (1932)? (...) Limitarémonos a suxerir que quizá o sacrificio de seu pai, primeiro, e o do propio La Cava despois, explican en parte por qué tantas películas do cineasta (...) coinciden en subliñar a necesidade de anteponer a felicidade e os ideais persoais á busca obsesiva dunha seguridade económica, que sempre acaba revelándose ilusoria. Os desengaños da Depresión non farán senón afianzar aínda máis esa idea.

En 1921, La Cava renuncia ó leito de rosas que lle proporcionaron as andanzas animadas de Krazy Kat, Happy Hooligan, The Katzenjammer Kids e outras celebridades de papel, e deixa plantado o mismisimo Citizen Hearst para comezar novamente desde cero inventando gags a pé de cámara en comedias de dous rollos que nese momento tratan de liberarse das servidumes do slapstick -caídas, mamporros, batallas de tartas- e evolucionan cara a formas de humor máis sofisticadas. Unha decisión que nos lembra a de Jimmy Bates (Lee Tracy) en The Half Naked Truth (1932), abandonando a súa confortable oficina de Manhattan para vivir de novo á intemperie e gozar dunha existencia imprevisible nas ferias ambulantes, despois de protagonizar unha fulgurante ascensión de pregoeiro mendaz a cotizado axente de prensa. Ou a de Lorry Evans (Constance Bennett) apeándose da súa vida -cómoda para reencontrarse a si mesma en Bed of Roses (1933).

En 1924, pasou de gag-man a director, e ten no seu haber tres longametraxes, pero unha vez máis tírao todo pola borda, nesta ocasión amor, e marcha coa súa muller a disfrutar, segundo as súas propias palabras, de «unha lúa de mel atrasada», como Richard Barclay (Melvyn Douglas) e Julia Scott (Claudette Colbert) o final de She Married Her Boss (1935), ou Ed Wallace (Joel McCrea) e Ellie May Adams (Ginger Rogers) ó final de Primose Path. Ó seu regreso, xa ninguén se lembra del e ten que volver a empezar desde abaixo, de novo como subministrador de ocorrencias nas rodaxes doutros directores. Pero esta vez a sorte permitelle ascender con rapidez, e de 1925 a 1930 dirixe trece películas mentres o país se encamiña a unha das piores crisis económicas da súa historia e todo o seu redor parece a punto de desmoronarse, incluido o seu primeiro matrimonio.

A finais dos anos trinta considéraselle un dos directores máis prestixiosos e mellor pagados de Hollywood, un xenio da comedia do calibre de Lubitsch, Capra ou Hawks, un mestre da improvisación e da dirección de actores, un consumado descubridor de talentos, un cerebro privilexiado capaz de concebir as mellores secuencias das súas películas cinco minutos antes de gritar «iAcción!», un infalible rei Midas coa maior colección de éxitos de taquilla consecutivos. Algunhas estrelas de postin aceptan gustosas privarse dun 10% do seu salario con tal de traballar con el; os executivos dos grandes estudios temen os seus desplantes e danlle bula para dinamitar o sistema, para rodar sen guión, para saltarse á toreira os repartos previstos, para desbaratar planos de producción minuciosamente elaborados, para convertir as súas filmacións en laboratorios de experimentación, para emborracharse a conciencia no plató, mesmo para desaparecer en metade dunha rodaxe e deixarse atopar dous días despois vendendo hot dogs non posto da rúa.

En 1942, o fracaso de Lady in a Jam, unha película millonaria realizada en pleno delirium tremens e cun psiquiatra de garda no plató, abonda para expulsalo do bando dos elixidos; pouco a pouco, cérranselle tódalas portas, táchaselle de tolo e de bébedo, e o seu nome encabeza a nómina de ovellas negras dos grandes estudios. A penas consegue dirixir dúas películasa nos seus derradeiros dez anos de vida, aínda que a versión oficial publicada na nota necrolóxica do New York Herald Tribune do 2 de marzo de 1953 é que se retirou en 1942, volveu ó cine en 1947 para dirixir unha película, e se retirou de novo. (...)

Tony Patearroyo, na «Introducción» a Gregory La Cava, Filmoteca Española/43 Festival Internacional de Cine de San Sebastián, 1995.