Van Gogh

Ás veces tense cualificado a Maurice Pialat -xunto con algúns outros incluídos na mesma categoría- de «cineasta da Francia profunda». Si, se entendemos a expresión no sentido xeográfico do termo. O seu universo non se limita aos barrios altos da capital, senón que explora máis amplamente as provincias, en particular o Norte (L'enfance nue, Passe ton bac d'abord, Sous lle soleil de Satan), Auvernia (La gueule ouverte), a Auvers-sur-Oise de Van Gogh (daquela plenamente provinciana), ou os suburbios propiamente ditos (Loulou). Cando a acción transcorre en París, segue sendo un París (Police) algo marxinal pero impreciso. Mais esta división xeográfica non ten nin o rigor case xeométrico nin a determinación imperiosa que pode caracterizar a obra de Éric Rohmer. Fóra dalgúns detalles, as tramas e os personaxes poderían desenvolverse sen problema noutro escenario. É máis, estes lugares carecen a miúdo de homoxeneidade dentro de cada película. Abundan as viaxes e as idas e vindas constantes dun lugar a outro. Máis que descentrado, o espazo de Pialat é centrífugo e fragmentado (...)

É neste sentido de conxunto de personaxes aos que os filmes de Pialat dan unha oportunidade, a todos, no que podemos falar dunha Francia profunda, por oposición a unha Francia xerarquizada na que o resto do cinema francés só adoita mostrar a cúspide da pirámide (clase media e media alta). Tomada no seu sentido sociolóxico, a expresión é máis discutible. O cineasta mostra certamente unha predilección por unha franxa social que mestura máis ou menos á pequena burguesía e ao proletariado acomodado. Pero mentres que os personaxes de Chabrol ou Rohmer, por exemplo, se sitúan socialmente cunha precisión maníaca, e a menor diferenza social adquire para eles unha importancia extrema, os de Pialat non obedecen a unha división tan estrita. Pialat indica sempre con precisión a súa orixe social, tanto se ocupan o primeiro plano coma se se limitan a atravesalo. As súas orixes están marcadas mesmo nos seus trazos físicos ou nos seus acentos. Mais atrápaos no movemento da vida, ao longo do tempo, onde sempre se atopan máis ou menos entre dous status, sempre lixeiramente desaliñados con esa orixe. Pensemos, por exemplo, no Dr. Gachet en Van Gogh. Podería ser simplemente un bo burgués amante da arte. Que o é. E no transcurso da película demostra a súa mentalidade e a súa moral de clase. Pero non é en absoluto reducible á súa orixe ou á súa clase social, da que escapa en moitos detalles, aínda que o seu recoñecemento de clase apenas veña pola súa paixón por un cadro. O que en definitiva o converte nun personaxe desagradable é o límite do seu movemento: só escapa superficialmente das súas orixes —o seu interese pola pintura resulta ser moi superficial e cuestionable cando visita o «estudio» de Vincent na casa de Ravoux— e logo volve caer neles. Os auténticos personaxes «pialatianos» están sempre, dun modo ou outro, descentrados, desprazados tanto no espazo como en relación co grupo social (ou simplemente a familia) do que proceden. A maior parte do tempo están en tránsito. Irse, quedar, volver? Non quedan porque non encaixan.

En ‘Centrifugue et éclaté’, por Joël Magny, en ‘Maurice Pialat’ (Cahiers du Cinéma, collection “auteurs”, 1992), pp. 50-53. Tradución propia do francés.