El verdugo

EL VERDUGO / LA BALLATA DEL BOIA (España-Italia, 1963) Dirección: Luis García Berlanga. Guión: Luis García Berlanga, Rafael Azcona e Ennio Flaiano, sobre un argumento de Luis García Berlanga. Produción: Naga Films S.A. (España) e Zebra Films S.P.A. (Italia). Fotografía: Tonino Delli Colli. Intérpretes: Nino Manfredi, José Isbert, Emma Penella. Duración: 87 minutos. O empregado dunha funeraria casa coa filla dun verdugo. Por mor da carencia de medios e de vivenda, vese obrigado a seguir os pasos laborais do seu sogro. Axiña recibe a orde de executar un reo. Premio da crítica en Venecia para outro feroz microcosmos de grotesco humor, creba co realismo social ao uso, libera o espazo da coralidade anterior –na procura de novos empeños- e posúe unha meticulosa e ben medida estrutura. Outra peza maxistral.

Comentario polo centenario do cine. Ciclo Huellas de luz.

Nacido dunha imaxe illada de gran forza á que despois se lle dotou de argumento -verdugo e axusticiado literalmente empuxados a desempeñar os seus respectivos papeis no ritual social da execución-, álzase un dos títulos máis destacados da filmografía berlanguiana e do cine español, no que o cineasta logra a perfecta articulación do benevolente tenrurismo da súa primeira etapa co humor negro, corrosivo e pesimista que caracteriza a segunda. A historia dun home que se ve obrigado moi ó seu pesar a exercer de verdugo, sucedendo no posto ó seu sogro para non perder asi o dereito a un pisiño oficial, vai moito máis alá dun alegato feroz contra a pena de morte, articulando un discurso -que afunde as súas raíces na máis pura tradición española, da picaresca a Goya, pasando polo sainete e o cine populista republicano- acerca da violencia con que a sociedade limita a liberdade do individuo e lle obriga a actuar en función duns «valores» xa interiorizados como propios. A extrema aspereza con que tales cuestións son presentadas -na España dos primeiros 60, do «boom turístico» e o desarrollismo- enriquécese, sen embargo, cunha mirada lúcida pero comprensiva do narrador cara ós seus personaxes. (...) O plano-secuencia (...) constitúe un dos rasgos definitorios do estilo de Berlanga e alcanza en El verdugo algúns dos seus máis acabados exemplos.

Tratase empero dunha impresion de realidade -non obstante, radicalmente oposta a aquela postulada polo cine clásico- só aparentemente espontánea e lograda a través dunha moi traballada articulación filmica (...) por medio da cal se expresa a frustración das expectativas iniciais dos personaxes, violentamente subvertidas por un destino tan inexorable como a barca da morte, cun punto de vista que reclama os servicios do novo verdugo na inesquecible secuencia das Covas do Drach. A tópica e autorreinvindicada naturalidade do cine de Berlanga preséntase, entón. como consecuencia dun complexisimo traballo de posta en escena que xustifica o seu preeminente lugor na historia do noso cinema.

José Luis Castro de Paz